عنوان مقاله:آماده‌سازي شاهد براي حضور در داوري تجاري بين‌المللي:
راهنماي عملي براي وكيل
عنوان مجله:مجله حقوقي شماره سي و يكم،سال انتشار:1383
پديدآوردگان:محمدجواد ميرفخرايي , ديويد پي. روني
مجلة حقوقي، نشرية دفتر خدمات حقوقي بين‌المللي جمهوري اسلامي ايران
شمارة سي و يكم، 1383، صص 199 ـ 187
آماده‌سازي شاهد براي حضور در داوري تجاري بين‌المللي:
راهنماي عملي براي وكيل
. مشخصات مأخذ اين مقاله عبارتست از:
David P. Roney, Effective Witness Preparation for International Commercial Arbitration: A Practical Guide for Counsel, Journal of International Arbitration, Vol. 20, No. 5, October 2003, pp. 249-435.
ديويد پي. روني
. نويسندة مقاله David P. Roney عضو كانون وكلاي دادگستري ايالت انتاريو، كانادا و نيز وكيل دادگستري انگليس و ويلز مي‌باشد.
مترجم: محمّد جواد ميرفخرايي
. پژوهشگر دفتر خدمات حقوقي بين‌المللي.
1ـ مقدمه
آماده سازي و تجهيز شاهد براي حضور و اداي شهادت نزد مراجع داوري يكي از مهمترين اركان دفاع موفق در داوري تجاري بين‌المللي به شمار مي‌رود. با اين وصف جاي تأسف دارد كه مي‌بينيم چنين ركن با اهميتي، شايد به لحاظ روند بالقوه دشوار و كم جاذبه آن، مورد بي‌مهري و غفلت وكلاي مدافع قرار گرفته و اين چنين غريب افتاده است. از همين‌رو و با توجه به تمام اين دلايل آماده‌سازي شاهد اغلب نقشي كليدي و تعيين‌كننده در سرنوشت دعوي داشته و برد و باخت پرونده را در ديوانهاي داوري رقم زده است.
در اين مقاله روند آماده‌سازي و تجهيز مطلوب شاهد در شش گام جهت استفاده وكلاي مدافع تشريح و فهرست شده است. طبعاً اين تنها راه و الگو براي رسيدن به هدف نيست ولي روندي است كه هم علمي و روشمند است و هم اين كه كارايي و درستي آن در عمل و تجربه به اثبات رسيده است. ولي پيش از ورود به اين بحث، لازم است به دو موضوع مقدماتي پرداخته شود: (الف) اخلاق و آداب حرفه‌اي آماده‌سازي شاهد و (ب) چارچوب مناسب آماده‌سازي شاهد.
2ـ موضوعات مقدماتي
الف ـ اخلاق و آداب حرفه‌اي آماده‌سازي شاهد
در برخي از كشورهاي تابع نظام حقوق نوشته، مقررات رفتار حرفه‌اي، وكلا را از ملاقات با شهود و آماده‌سازي ايشان براي اداي شهادت در دادگاههاي داخلي ممنوع كرده است.در مقابل، اكثريت وكلاي فعال نزد محاكم تابع حقوق عرفي («كامن‌لا») با چنين ممنوعيتي روبرو نيستندو وضعيت وكلاي انگليسي جزء معدود استثنائات وارده بر اين اصل است.
. رك. براي مثال به ماده 13 آيين رفتار حرفه‌اي كانون وكلاي ژنو؛ ماده 8 مقررات اجراي حرفة وكالت و نظارت بر مسؤوليت‌هاي وكلا و آموزش كارآموزان وكالت كانون وكلاي اتريش. در ارتباط با كانون وكلاي پاريس اين ممنوعيت مولود رويه قضايي است: جان‌پالسون، ملاكهاي رفتار وكيل در داوري بين‌المللي (1992)، صص 216-214. در برخي از كشورهاي پيرو حقوق نوشته، ممنوعيت تماس با گواهان تابع پاره‌اي استثنائات محدود مي‌باشد.
. رك. براي مثال به قاعده 03-4 از آيين رفتار حرفه‌اي، كانون وكلاي كاناداي شمالي؛ قاعده 310-5 آيين رفتار حرفه‌اي، كانون وكلاي كاليفرنيا؛ اصل 12-10 راهنماي وكلاي هنگ كنگ براي رفتار حرفه‌اي، كانون وكلاي هنگ كنگ. شايان يادآوري است كه بين كشورهاي تابع نظام حقوق عرفي در ارتباط با جواز يا عدم جواز انجام جنبه‌هايي از آماده‌سازي شاهد در محدوده رسيدگيهاي محاكم داخلي، براي مثال انجام تحقيق و سؤال از شاهد خودي و يا شاهد طرف مقابل به طور غريبي تفاوتهايي وجود دارد.
اين موضوع در داوري تجاري بين‌المللي چگونه است؟ در رسيدگيهاي بين‌المللي به طور گسترده‌اي پذيرفته شده است كه وكيل مدافع مي‌تواند شهود خود را براي اداي شهادت آماده كند. در حالي كه هر وكيلي خود بايد تعيين كند كه اينگونه اقداماتش ناقض مقررات و آيين رفتار حرفه‌اي متبوع وي هست يا خير،روشن است كه ديوانهاي داوري اساساً به آماده‌سازي متعارف شاهد ايراد و اشكالي وارد نكرده‌اند.واقع امر اين است كه تكليف طرفين دعوي براي ثبت و ارائه اظهارات مكتوب كليه شهودي كه قصد دعوت از ايشان را به جلسه استماع دارند، تكليفي است كه امروزه در داوري تجاري بين‌المللي در سطح وسيعي پذيرفته شده است و اجراي آن نوعي آماده‌سازي شاهد را قبل از برگزاري جلسه دادرسي اجتناب‌ناپذير مي‌سازد.با توجه به اين واقعيت بي‌شك آماده‌سازي و تجهيز شهود توسط وكلاي مدافع تابع آيين رفتار حرفه‌اي اقدامي سزاوارتر و به صواب نزديك‌تر است.
. از ديدگاه يكي از تحليل‌گران برجسته حقوقي بجاست كه نظامهاي حقوقي داخلي محدوديتهاي خود در ارتباط با رفتار حرفه‌اي وكلا را مورد تعديل و بازنگري قرار داده و رويه‌هاي پذيرفته شده امروزي در عرصه داوري بين‌المللي را پذيرا شوند: پالسون، همان منبع، پاورقي 1، ص 219. اين امر به ويژه درخصوص آماده‌سازي شاهد در حوزه داوري بين‌المللي، با توجه به نياز شديد به تأمين شرايط متوازن براي طرفين و وكلاي مدافع آنها كه در مكاتب حقوقي گوناگوني تربيت شده‌اند، توجيه‌پذير مي‌باشد.
. ماده (3)4 مقررات كانون بين‌المللي وكلا درخصوص اخذ شهادت در داوري تجاري بين‌المللي و نيز ماده 6-20 آيين دادرسي ديوان داوري بين‌المللي لندن صريحاً به اصحاب پرونده و وكلاي قانوني ايشان اجازه داده‌اند تا با شهود و شهود بالقوه ديدار و مصاحبه كنند…
. در نتيجه اين واقعيت خارجي، برخي از نويسندگان برجسته آثار حقوقي تفاوتهاي بين ديدگاههاي حقوق نوشته و حقوق عرفي درخصوص آماده‌سازي شاهد را كم‌اهميت دانسته و به جاي آن بر اهميت تأكيد صريح ديوان داوري به اين موضوع در طليعه رسيدگي و حصول اطمينان از اجراي مقررات واحد نسبت به كليه اطراف پرونده و وكلاي آنها پافشاري كرده‌اند…
قطع‌نظر از اجماع گسترده‌اي كه درخصوص درستي و سلامت اخلاقي آماده‌سازي شاهد و سازگاري آن با اصول داوري تجاري بين‌المللي وجود دارد، پاره‌اي شاخصه‌هاي اخلاقي پذيرفته شده عموم نيز وكلاي مدافع درگير در اين روند را در انجام موفق‌تر و سالم‌تر آن هدايت مي‌كند:
ـ وكيل مدافع حق دارد پرونده را به تفصيل با هر يك از گواهان خود مطالعه كند و ضمن رد و مرتفع ساختن هرگونه اظهارات ضد و نقيض نقاط ضعف گواهي ابرازي شهود را مشخص نمايد.
برعكس وكيل نبايد به طور مستقيم و يا غيرمستقيم به شاهد پيشنهاد كند كه «داستان» خاصي را در جلسه استماع بازگو كند. اين كار نه تنها خلاف اخلاق حرفه‌اي است بلكه يقيناً اثر معكوس هم به بار خواهد آورد. شاهدي كه طوطي‌وار هر آنچه را كه به او آموخته‌اند بازپس مي‌دهد، اعتماد و باورشنوندگان خود را به دست نياورده و به احتمال قريب به يقين پايه‌هاي لرزان داستان سرهم بندي شده‌اش زير نخستين فشار پرسش‌هاي وكيل طرف مقابل و يا اعضاي ديوان داوري فرو خواهد ريخت.
. در سالهاي اخيـر شاهديم كه درخصوص آماده سازي اظهارات شاهد دغـدغه‌ها و نگراني‌هاي اخلاقي و حرفه‌اي به نحو گسترده‌تري ابراز گرديده است… رك. براي مثال «وظيفه وكيل براي مشاركت با حسن نيت در داوري»، اثر وي. وي. ويدر، صص447-445.
بنابراين در كاربرد روند شش مرحله‌اي آماده‌سازي و تجهيز شاهد كه در اين نوشتار شرح داده خواهد شد، توجه به اين نكته ضروري است كه هدف از اين روند زمينه‌سازي براي ساخت و پرداخت شرح خاصي از واقعيات پرونده از طريق «دست‌آموز كردن» شاهد نيست. بلكه نقش وكيل مدافع ياري رساندن به شاهد براي رسيدن به يقين و وضوح ذهني لازم جهت ابراز مؤثر حقايق و واقعيات بر پاية اطلاعات و يا خاطرات شخص خود در حال و فضا و نزد مرجعي است كه براي اكثر شهود ناآشنا و هراس‌آور است.
ب ـ چارچوب مناسب آماده‌سازي شاهد
مدت زمان و تلاشي كه وكيل و شاهد بايد براي آماده‌سازي شاهد صرف كنند، به دو عامل اصلي بستگي دارد:
ـ اهميت شاهد خاص براي دعواي موكل، و
ـ اهميت كلي داوري براي موكل كه معمولاً با توجه به مبلغ مورد اختلاف و يا اصول و مصالح در معرض خطر سنجيده مي‌شود.
روند تشريح شده در نوشتار حاضر با هدف تجهيز و آماده‌سازي شاهدي برجسته در يك داوري مهم تنظيم گرديده است و لذا در پرونده‌هايي كه شاهد، شاهدي محوري و تعيين‌كننده نيست و يا موكل در دعواي مطروح نفع عمده‌اي ندارد كه به خطر افتاده باشد، عمل به تمام توصيه‌ها و اجراي دقيق كليه مراحل اين روند مقرون به صرفه و اقتصادي نيست. از اين‌رو، وكيل مدافع بايد چارچوب مناسب و لازم براي آماده‌سازي هر شاهد را برآورد و تعيين كند.
3ـ شش گام براي آماده‌سازي مطلوب شاهد
روند شش مرحله‌اي زير براي تجهيز و آماده‌سازي شاهد بر اين پيش فرض استوار است كه شاهد پيش از اين شرح مكتوبي از اظهارات خود را مطابق با رويه جاري در داوري تجاري بين‌المللي تسليم مرجع داوري كرده و اكنون هنگام آن رسيده تا خود را براي حضور در جلسه استماع نزد ديوان داوري آماده كند.
الف ـ گام اول: از شاهد بخواهيد تا پرونده را خود مستقلاً مطالعه كند
روند آماده‌سازي شاهد بايد بين ايجاد اعتماد به نفس در شاهد براي اداي شهادت به شيوه‌اي اقناع‌كننده، از يك سو، و آماده كردن شاهد براي تاب آوردن در برابر هجوم سؤالاتي كه از جانب دادگاه و وكلاي طرف مقابل به منظور كشف صحت و سقم گواهي او طرح مي‌شود، از سوي ديگر، تعادل برقرار سازد. براي رسيدن به اين تعادل، ضروري است كه فرصتي در اختيار شاهد گذاشته شود تا گواهي خود را با ملاحظة كليه ادله و مستندات ارائه شده به ديوان داوري و قبل از اين كه به خاطر وجود هرگونه تناقض‌گويي و يا نقاط ضعف ديگر مورد حمله قرار گيرد، بازبيني و دقت كند.
از اين رو، قبل از نخستين ديدار تداركاتي، وكيل مدافع بايد چكيده‌اي از مدارك و اسناد زير را براي بازبيني مستقل در اختيار شاهد قرار دهد:
كليه لوايح مربوط به گواهي شاهد،
كليه پيوستهاي مربوط به گواهي شاهد به ترتيب تقدم و تأخر تاريخي (شامل هرگونه سندي كه شاهد تنظيم و يا دريافت كرده و يا بايد ملاحظه كرده باشد)،
متن كتبي شهادت خودگواه،
كليه اظهارات ديگر شاهد كه با شهادت او در اين پرونده ارتباطي دارد،
كليه گزارشهاي كارشناسي كه براساس شهادت گواه از واقعيات پرونده پي‌ريزي شده است،
يادداشت فهرست‌واري حاكي از تناقضهاي بين اظهارات شاهد با اظهارات شهود ديگر و اسناد و گزارشهاي كارشناسي كه در پرونده به ثبت رسيده‌اند.
وكيل مدافع بايد اهميت مطالعه دقيق و موشكافانه اين اسناد را به شاهد تأكيد كند و از او بخواهد نكات و نقاط مهم اين اسناد را علامت بگذارد و با توجه به آنها فهرستي از نظرات و سؤالات قابل طرح را براي وكيل فراهم نمايد.
ب ـ گام دوم: استراتژي هر يك از طرفين را بازنگري كنيد
در آغاز نخستين ديدار تداركاتي، بسيار مفيد خواهد بود كه وكيل مدافع استراتژي هر يك از طرفين پرونده را همراه با شاهد بازنگري كند. اين كار اولاً به شاهد نشان خواهد داد كه در تيم دفاعي موكل شما نقش مهمي به عهده داشته و ثانياً به او كمك مي‌كند تا ضرورت تمركز و موشكافي نسبت به برخي واقعيات و يا اسناد را به هنگام آماده‌سازي بهتر درك نمايد. به اين ترتيب شاهد پي خواهد برد كه شهادت وي در مجموعة دلايل و مستندات تقديمي چه جايگاهي دارد و در نتيجه براي پاسخ انديشيده به پرسش‌هايي كه در ديوان داوري از وي به عمل خواهد آمد، آمادگي بهتري پيدا خواهد كرد.
به اين منظور وكيل بايد خلاصه‌اي دو صفحه‌اي از پرونده مطروحه را در اختيار شاهد قرار دهد. صفحه اول به پرونده موكل و صفحه دوم به مواضع و استدلالات طرف مقابل او مي‌پردازد و در هر يك از آنها روي دو پرسش اصلي تمركز خواهد شد:
مستندات و مباني موضوعي و حكمي مواضع طرف در اثبات خواسته مطروحه در داوري چيست؟
نقاط قوت و ضعف پرونده طرف كدام است؟
پس از اين بررسي استراتژيك با شاهد، توصيه مي‌گردد كه وكيل كليه نسخه‌هاي موجود از اين سند را به منظور پيشگيري از خطر افشاي آنها به طرف مقابل و يا ديوان داوري نزد خود ضبط و نگهداري كند.
ج ـ گام سوم: ادله و مستندات را به دقت مطالعه كنيد
گام بعدي كه از همه وقت‌گيرتر است مطالعه و بررسي دقيق كليه مستندات ذيربط در كنار شاهد است. انجام اين مرحله بسته به پيچيدگي پرونده مي‌تواند به يك ديدار و يا حتي به چند ديدار نياز داشته باشد. بهتر اين است كه ادله و مستندات ابرازي به ترتيب تقدم و تأخر تاريخي آنها بررسي شوند و به ترتيب كليه پيوستهاي مربوط، تمام اظهارات ذيربط شهود ديگر و گزارشهاي كارشناساني كه بر گواهي شهود از واقعيات پرونده استوار است، ملاحظه شوند. همچنين ممكن است كه اين بررسي بر يك مبناي موضوعي تقسيم و انجام شود.
به منظور انجام اين بررسي، وكيل مدافع بايد به پيشنهادهاي زير توجه كند:
ـ شاهد را در معرض پرسش‌هاي گوناگون و نامحدودي درخصوص ارتباط او با واقعيات و مسائل منتهي به اختلاف و اطلاعات شخصي وي از آنها قرار دهد.
ـ از شاهد بخواهد تا هرگونه تناقض احتمالي بين متن گواهي خود و ادله و مستندات ديگر موجود در پرونده را توضيح دهد.
در صورت لزوم، اسناد مهم پرونده را خط به خط مطالعه كند تا اطمينان حاصل شود كه شاهد در تنظيم شهادتنامه خود مندرجات اين اسناد و مباني استدلالي دعواي طرف مقابل را مورد توجه قرار داده است.
د ـ گام چهارم: براي سؤال و تحقيق از شاهد خود در دادگاه آماده شويد
1ـ موضوعات مورد اختلاف را براي سؤال از شاهد خود مرور كنيد
پس از پايان بررسي واقعيات پرونده به ترتيب تقدم و تأخر تاريخي آنها، وكيل پرونده بايد موضوعات اصلي قابل طرح در سؤال و تحقيق از شاهد خود را با وي به بحث گذارد. در عين حال ناگفته نماند كه به دليل كاربرد و رواج گستردة شهادتنامه‌هاي كتبي، چارچوب سؤال و تحقيق از شاهد خودي در داوريهاي تجاري بين‌المللي بسيار محدود گرديده است.
2ـ سؤال و تحقيق از شاهد خود را تمرين كنيد
به منظور حصول اطمينان از هرچه بهتر و مؤثرتر انجام شدن روند تحقيق و سؤال از شاهد خودي، توصيه مي‌شود كه وكيل اين روند را با شاهد تمرين نمايد. براي اين منظور، وكيل بايد پيشنهادهاي زير را مورد توجه قرار دهد:
ـ به كليه مستندات و ابزارهاي كمكي ديداري كه احياناً در ديوان داوري مورد استفاده واقع خواهند شد مراجعه كنيد.
ـ جلسه تمريني تحقيق و سؤال از شاهد خودي را بدون وقفه از ابتدا تا انتها ادامه و پايان دهيد.
ـ در پايان هر بخش از اين تمرين درخصوص محتوا و نحوة اداي شهادت شاهد اعلام‌نظر كنيد.
ـ از انجام اين تمرين بيش از سه بار و يا گذاشتن فهرستي از سؤالات در اختيار شاهد خودداري كنيد، زيرا اگر چنين كرديد بعيد است كه شاهد به سؤالات شما در جلسه استماع به شيوه‌هاي طبيعي و اعتماد برانگيز پاسخ دهد.
ه ـ گام پنجم: براي سؤال وكيل طرف مقابل و ديوان از شاهد خودي آمادگي پيدا كنيد
1ـ موضوع اختلافها را براي تحقيق وكيل طرف مقابل و ديوان با شاهد خودي مرور نماييد. گام بعدي بسيار حساس است: وكيل مدافع بايد تمام موضوعاتي را كه ممكن است از جانب وكيل طرف مقابل و يا ديوان داوري براي احراز صحت شهادت طرح گردد، با شاهد خودي مرور و بررسي نمايد. در جريان اين بررسي، توصيه مي‌شود كه از سؤالات تلقيني استفاده گردد و براي اين كه شاهد كم و بيش تفاوت بين مرحله سؤال از شاهد خودي و سؤال از شاهد طرف مقابل را درك كند و در حال و فضاي جلسه استماع قرار گيرد، از روش تهاجمي‌تر و استيضاحي‌تر بهره گرفته شود.
2ـ راهنماهاي پاسخگويي به سؤالات وكيل طرف مقابل و ديوان را با شاهد خودي در ميان گذاريد. آنگاه بايد رهنمودهاي كلي زير را براي پاسخگويي به پرسش‌هاي وكيل طرف مقابل و ديوان داوري به شاهد گوشزد كنيد:
ـ هميشه حقيقت‌گو باش،
ـ به سؤال خوب گوش فرا ده،
ـ اگر سؤال را خوب نمي‌شنوي، درخواست كن تا تكرار شود،
ـ اگر سؤال را متوجه نمي‌شنوي، توضيح بخواه،
ـ به پرسش‌هاي مركب پاسخ مده،
ـ پيش از پاسخگويي مكث و انديشه كن،
ـ اگر اشتباهاتي در واقعيات مطروح در پرسش مي‌يابي آنها را تصحيح كن،
ـ فقط به سؤال مطروح جواب بده،
ـ اطلاعات را رأساً و داوطلبانه در اختيار قرار مده،
ـ هرگاه اقتضا دارد، به پاسخ «بله» يا «نه» بسنده كن،
ـ هرگاه لازم است، پاسخ خود را به نحو اختصار توضيح بده،
ـ از حدس و گمان بپرهيز و اگر جواب سؤالي را نمي‌داني راحت بگو نمي‌دانم،
ـ بحث و جدل نكن،
ـ سخنراني نكن،
ـ از پاسخهاي مطلق و جزمي بپرهيز، هيچگاه «هرگز» و يا «هميشه» نگو،
ـ آنچه را كه بايد اقرار كني، اقرار كن،
ـ جرأت داشته باش تا نسبت به چيزي كه قبول نداري پافشاري كني،
ـ با اعضاي ديوان داوري از طريق نگاه رابطه برقرار كن، و بالاخره
ـ اجازه بده تا از لابلاي پاسخ‌هايت شخصيت تو جلوه كند.
پس از مرور و تأكيد بر رهنمودهاي بالا، اغلب تماشا كردن يك نوار ويديويي تخصصي مي‌تواند در آماده كردن شاهد براي پاسخگويي به سؤالات وكيل طرف مقابل مفيد باشد. هرچند اكثر اين نوارها به اداي شهادت در پرونده‌هاي مطروح در محاكم امريكاي شمالي مربوط مي‌گردد، مع‌الوصف تماشاي اين فيلمها شاهد را با برخي از شگردهاي وكلاي ماهر در هنگام تحقيق و سؤال از شاهد طرف مقابل آشنا خواهد كرد.
3ـ شاهد را براي پاسخگويي به سؤالات وكيل طرف مقابل و ديوان داوري آزمايش كنيد. بهترين روش ممكن براي تقويت آمادگي شاهد خودي براي تحمل فشارهاي جلسه دادگاه و پاسخگويي مطلوب به پرسش‌هاي وكيل طرف دعوي و داوران، اين است كه شاهد به طور تمريني در معرض چند دور سؤال و استنطاق بسيار جدي و هجومي قرار گيرد و به اين ترتيب «آب ديده» شود. با پايان هر دور، شاهد راحتي و سهولت بيشتري از اين روند احساس كرده و هر چقدر اين تمرين به پايان خود نزديك مي‌شود بر خودباوري شاهد و باورپذيري شهادت او افزوده مي‌شود.
براي اجراي اين برنامه تمريني، وكيل بايد به پيشنهادهاي زير توجه كند:
ـ در صورت امكان از وكيل ديگري كه با شاهد هيچگونه آشنايي ندارد بخواهيد تا به جاي شما در نقش وكيل طرف مقابل و ديوان داوري ظاهر شود. اين جابجايي تمرين شما را بسيار واقعي‌تر خواهد ساخت.
ـ به وكيل جانشين امكان بدهيد تا هر مرحله از اين تمرين را بدون وقفه به پايان برد. البته لازم نيست كه در هر مرحله يك دور تحقيق و سؤال كامل از شاهد صورت گيرد.
ـ از اين جلسه تمريني فيلم ويديويي تهيه و در پايان هر دور آن را در كنار شاهد تماشا كنيد و در حين ديدن فيلم در مورد محتوا و شكل اداي شهادت او نظر بدهيد.
ـ تمرين شاهد براي پاسخگويي به پرسش‌هاي ديوان و وكيل طرف مقابل را چندين جلسه تكرار كنيد تا اين كه شاهد بتواند آنچه را كه از تماشاي فيلم ويديويي آموخته است، در عمل اجرا كند.
و ـ آمادگي نهايي
به منظور آماده‌سازي نهايي شاهد در شب و يا صبح قبل از حضور در جلسه استماع براي اداي شهات، وكيل بايد به ملاحظات زير توجه كند:
ـ اطمينان حاصل كند كه شاهد شهادتنامه خود و دو صفحه خلاصة استراتژيك پرونده را مطالعه كرده باشد.
ـ در صورت لزوم، مسائل و موضوعات حساسي را كه در بخش سؤال از شاهد خودي و يا احتمالاً در خلال سؤالات وكيل طرف مقابل و يا ديوان داوري طرح خواهد شد، با شاهد مرور كند.
ـ درخصوص احتمال هرگونه تحول جديد در جريان جلسة استماع كه مي‌تواند بر گواهي شاهد اثر گذارد، مثلاً ارائه اسناد و مدارك جديد و يا شاهد معارضي كه شهادت خود را تغيير دهد و يا براي اولين بار شهادت شاهد خودي را به چالش كشد، به شاهد ارائه طريق نمايد.
ـ مع‌الوصف تغذيه و تجهيز شاهد به اطلاعات جديد و يا آماده‌سازي فشردة او درست قبل از حضور شاهد در جلسه رسيدگي براي اداي شهادت نبايد از حد اعتدال فراتر رفته و شاهد را تحت فشار مضاعف قرار دهد؛ اين كار جز سردرگم كردن شاهد و تضعيف روحيه و اعتماد به نفس او اثري نخواهد داشت.
4ـ نتيجه
اكثراً شنيده مي‌شود كه وكالت در دعاوي بيشتر از آن كه يك علم باشد يك هنر است. صدق اين تعبير شايد در هيچ جنبه‌اي از وكالت به اندازة آماده‌سازي شاهد براي حضور و اداي شهادت در محضر دادگاه نمايان نباشد. از اين رو، وكيل بايد در روند آماده‌سازي شاهد در عين سخت‌كوشي و انعطاف، پايبندي خود را به خط قرمزهاي اخلاق حرفه‌اي حاكم بر اين امر مهم نصب‌العين قرار دهد. قطع نظر از نوسانها و متغيرهاي غيرقابل پيش‌بيني، اميد است كه روند شش مرحله‌اي، فهرست شده در اين نوشتار چارچوب مفيدي را براي آماده‌سازي و تجهيز شاهد جهت رويارويي با سردرگمي‌ها و فراز و نشيب‌هاي گريزناپذير در هر جلسه استماع در داوريهاي تجاري بين‌المللي در اختيار وكلاي مدافع قرار دهد.
سلام عرض می کنم جناب سماواتی
از مطالب مفیدتون نهایت بهره را بردم
سپاسگذارم
تشکر از محبت شما . موفق باشید